บ้านต๊ำดอนมูล หมู่ 2
ตำบลบ้านต๊ำ อำเภอเมืองพะเยา จังหวัดพะเยา
ประวัติความเป็นมาของหมู่บ้าน
คำว่า “ต๊ำ” มีความเป็นมาอยู่ 2 แนวคิด คือ แนวคิดที่หนึ่งเป็นแนวคิดเชิงธรรมชาติมีน้ำขุนต๊ำไหลผ่านจึงได้นามตามขุนน้ำว่า บ้านต๊ำ แนวคิดที่สองเป็นแนวคิดเชิงนิทานพื้นบ้าน คือ มาจากคำว่า ขะตั๊ม (ภาษาท้องถิ่น หมายถึงเครื่องมือดักสัตว์ชนิดหนึ่ง) มีเรื่องเล่าว่าพ่อขุนงำเมืองไล่จับพ่อขุนรามที่แปลงกายเป็นเสือไปติดกับดัก ณ บริเวณนี้ ดังนั้นบริเวณดังกล่าวจึงได้ชื่อว่า บ้านขะตั๊ม ต่อมาเพี้ยนเป็นบ้านต๊ำนั้นเอง
คำว่า "ดอนมูล" มาจากมูลของสัตว์ที่กองทับถมกันมาจนสูงจากระดับปกติ สันนิษฐานว่ามาจากการเข้า กรรมรุกขมูลของพระสงฆ์และมีต้นไม้ใหญ่ที่มีดินทับถมกันมากจนเป็นดอน รวมสองคําเรียกว่า “บ้านดอน มูล”
คำว่า "ดอนมูล" มาจากมูลของสัตว์ที่กองทับถมกันมาจนสูงจากระดับปกติ สันนิษฐานว่ามาจากการเข้า กรรมรุกขมูลของพระสงฆ์และมีต้นไม้ใหญ่ที่มีดินทับถมกันมากจนเป็นดอน รวมสองคําเรียกว่า “บ้านดอน มูล”

ที่มา : นิสิตคณะพยาบาลศาสตร์ ชั้นปีที่ 4 มหาวิทยาลัยพะเยา 2562
บ้านต๊ำดอนมูล หมู่ 2 มีจำนวน 157 หลังคาเรือน ซึ่งส่วนใหญ่เป็นครอบครัวเดี่ยว มีส่วนน้อยที่เป็น ครอบครัวขยาย อาศัยอยู่ด้วยกันอย่างสงบสุขมีการพึ่งพาอาศัยกันเหมือนญาติมิตรกัน พื้นที่ของหมู่บ้านส่วน รอบล้อมด้วยภูเขา ใหญ่จะเป็นที่ตั้งบ้านเรือนและทางทิศตะวันตกจะเป็นพื้นที่ของท้องนาเป็นบริเวณ
อาณาเขตติดต่อ
- ทิศเหนือ ติดกับตำบลท่าจำปี ตำบลท่าจำปี อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา
- ทิศใต้ ติดกับบ้านร่องไผ่ ตำบลบ้านต่อม อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา
- ทิศตะวันออก ติดกับบ้านท่าเรือ ตำบลบ้านต๊ำ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา
- ทิศตะวันตก ติดกับบ้านป่าลาน ตำบลบ้านต๊ำ อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา
บ้านต๊ำดอนมูลเริ่มตั้งแต่เมื่อปี พ.ศ. 2430 โดยมีท้าวแสนยศ พงษ์ยศ เป็นผู้ก่อตั้งและเป็นผู้ใหญ่บ้าน ท่านแรก ซึ่งได้พาชาวบ้านจำนวน 15 หลังคาเรือนอพยพมาจากบ้านห้วยลาน อำเภอดอกคำใต้ จังหวัดพะเยา มาตั้งถิ่นฐานอยู่ที่ริมแม่น้ำต๊ำซึ่งในสมัยนั้นมีต้นค่าปลูกอยู่ริมแม่น้ำจำนวนมากจึงได้ตั้งชื่อว่า หมู่บ้านต้นค่า จากข้อสันนิษฐานมี 2 ประการ
- ประการแรก คือ จากการที่ชาวบ้านในสมัยนั้นเลี้ยงสัตว์ คือ วัว ควาย ซึ่ง ชาวบ้านได้พาวัว ควาย ไปเลี้ยงใกล้ริมแม่น้ำต๊ำผูกมัดไว้ใต้ต้นฆ่าทำให้วัว ควายถ่ายมูลออกมาเป็นกองทับถม กันจำนวนมาก จึงได้เปลี่ยนชื่อเป็น บ้านต๊ำดอนมูล
- ประการที่ 2 คือ สันนิษฐานว่ามาจากในปี 2540 ท่านพระครูบาปินตาได้มาก่อตั้งวัดริมแม่น้ำต๊ำได้เข้า พิธีเข้ากรรมรุกขมูลใต้ต้นค่าและบริเวณนั้นมีต้นไม้ใหญ่ที่มีดินทับถมกันมากจนเป็นดอน จึงได้เปลี่ยนชื่อมาเป็น บ้านดอนมูล
ลำดับการเกิดเหตุการณ์
- พ.ศ. 2430 เริ่มก่อตั้งหมู่บ้าน
- พ.ศ. 2450 เริ่มก่อตั้งวัด
- พ.ศ. 2483 เริ่มก่อตั้งโรงเรียน
- พ.ศ. 2489 เริ่มก่อตั้งศาลาผีปู่ผีย่า
- พ.ศ. 2508-2509 เริ่มมีรถจักรยานและรถจักรยานยนต์
- พ.ศ. 2517 เริ่มมีรถยนต์คันแรกของหมู่บ้าน
- พ.ศ. 2521 เริ่มมีไฟฟ้าและโทรทัศน์เครื่องแรก
- พ.ศ. 2525 เริ่มมีรถอีแต้นใช้ในชุมชนเพื่อใช้ในการขนส่งผลผลิตเกษตรกรรม
- พ.ศ. 2528 เริ่มมีอาสาสมัครสาธารณสุขประจำหมู่บ้าน (อสม.)
- พ.ศ. 2539 มีถนนเข้าหมู่บ้าน
- พ.ศ. 2541 มีระบบน้ำโยก อาคารเอนกประสงค์
- พ.ศ. 2543 มีน้ำประปาหมู่บ้านและรถไถนา
- พ.ศ. 2546 มีอาคารเอนกประสงค์
- พ.ศ. 2548 มีเสียงตามสายศาลา SML และมีโรคไข้เลือดออกระบาด
- พ.ศ. 2552 มีกุ้งฉางข้าวและศูนย์หัตถการเสื่อกก

ประวัติการก่อตั้งวัดดอนมูล
วัดดอนมูล ตั้งอยู่เลขที่ 2 หมู่ 2 ตำบลบ้านต๊ำดอนมูล อำเภอเมือง จังหวัดพะเยา สังกัดคณะสงฆ์มหานิกาย ที่ดิน ที่ตั้งวัด มีเนื้อที่ 3 ไร่ 52 ตารางวา โฉนดเลขที่ 16437 สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2450 มีท่านพระครูบาปันตาเป็น ผู้ก่อตั้งวัด ได้รับพระราชทานวิสุงคามสีมา วันที่ 15 มกราคม 2513 เขตวิสุงคามสีมา กว้าง 40 เมตร ยาว 80 เมตร รวมประวัติการก่อตั้งหมู่บ้าน 129 ปี การบริหารและการปกครองวัดตอนมูลมีเจ้าอาวาส จำนวน 12 รูป คือ- พระครูบาขึ้นตา พ.ศ. 2450-2460
- พระคำ พ.ศ. 2461-2471
- พระชุม พ.ศ. 2472-2475
- พระบุญตัน พ.ศ. 2476-2485
- พระน้อย พ.ศ. 2486-2490
- พระศรี พ.ศ. 2491-2494
- พระอินโต พ.ศ. 2495-2499
- พระประทับ พ.ศ. 2500-2509
- พระสนั้น พ.ศ. 2510-2519
- พระอินจันทร์ พ.ศ. 2520-2520
- พระสุพจน์ สิริมงคลโล พ.ศ. 2524-2531
- พระครูวิจิตรวรการ พ.ศ. 2532

ลักษณะภูมิอากาศ แบ่งเป็น 3 ฤดู คือ
- ฤดูร้อน อยู่ระหว่างเดือนมีนาคมจนถึงเดือนพฤษภาคมและร้อนจัดในเดือนเมษายน
- ฤดูฝน อยู่ระหว่างเดือนมิถุนายนถึงเดือนตุลาคมจะมีปริมาณฝนตกมากในเดือนสิงหาคมและเดือน กันยายน
- ฤดูหนาว อยู่ระหว่างเดือนพฤศจิกายนถึงกุมภาพันธ์และจะหนาวจัดในเดือนธันวาคมและเดือนมกราคม
สภาพภายในหมู่บ้าน
บ้านต๊ำดอนมูล หมู่ 2 มีบ้านเรือนทั้งหมด 157 หลังคาเรือน ประชาชน มีวิถีการดำรงชีวิตแบบเรียบง่าย โดยการทำการเกษตรเป็นส่วนใหญ่เป็นการปลูกข้าว อาชีพอื่นนอเกษตรกรรม ได้แก่ การประมง รับจ้าง หัตถกรรมและอุตสาหกรรมในครัวเรือนซึ่งมี 3 ประเภท คือ จักสานไม้ไผ่ การทอตุงและเสื่อกก การจักสานผักตบชวา รับราชการ ทำงานประจำบริษัทเอก ค้าขาย การท่องเที่ยวและ บริการ อีกทั้งยังมีกลุ่มส่งเสริมอาชีพต่างๆ เช่น กลุ่มทอเสื่อกก กลุ่มผักตบชวา กลุ่มปลาแคลเซียม เป็นต้น ประชาชนมีฐานะความเป็นอยู่ในระดับปานกลาง นับถือศาสนาพุทธเกือบทั้งหมดทุกหลังคาเรือน ประชาชนให้ความสำคัญในการทำนุบำรุงพระพุทธศาสนาและประเพณีท้องถิ่น มีการทำบุญตักบาตรและ ประกอบพิธีกรรมทางศาสนาในทุกวันสำคัญทางศาสนา
พื้นที่ส่วนใหญ่ในหมู่บ้านจะเป็นพื้นที่เกษตรกรรมและบริเวณที่ตั้งของชุมชน บ้านเรือนส่วนใหญ่จะมี ความสัมพันธ์กันทางเครือญาติ ลักษณะบ้านเรือนส่วนใหญ่เป็นบ้านกิ่งไม้กึ่งปูน 2 ชั้น สภาพบ้านเรือนมีความ มั่นคงถาวร มีรั้วรอบขอบชิดและครอบครัวส่วนใหญ่จะมีการปลูกผักสวนครัว เช่น ขมิ้น ตะไคร้ ใบกระเพรา ขิง ข่า ผักชีฝรั่ง เป็นต้น เลี้ยงสัตว์ทั้งสัตว์ที่เลี้ยงไว้ขายและเป็นอาหาร ได้แก่ ไก่ และสัตว์ที่เลี้ยงไว้เพื่อความ เพลิดเพลิน ได้แก่ สุนัข แมว เป็นต้น และมีพื้นที่สาธารณประโยชน์ของหมู่บ้าน เช่น ศาลาอเนกประสงค์
มีวัด 1 แห่งอยู่ในเขตหมู่ 2 (วัดดอนมูล) มีโรงเรียน 1 แห่งอยู่ในเขต หมู่ 2 (โรงเรียนบ้านดอนมูล) ตลาดเล็กๆ อยู่หน้าศาลาเอนกประสงค์ 1 แห่ง และร้านขายของชํา 5 แห่ง ร้านเสริมสวย 1 แห่ง ร้านซ่อมรถ 1 แห่ง
มีวัด 1 แห่งอยู่ในเขตหมู่ 2 (วัดดอนมูล) มีโรงเรียน 1 แห่งอยู่ในเขต หมู่ 2 (โรงเรียนบ้านดอนมูล) ตลาดเล็กๆ อยู่หน้าศาลาเอนกประสงค์ 1 แห่ง และร้านขายของชํา 5 แห่ง ร้านเสริมสวย 1 แห่ง ร้านซ่อมรถ 1 แห่ง
การคมนาคมภายในและภายนอกหมู่บ้าน
ถนนภายในหมู่บ้านเป็นถนนคอนกรีต 2 ช่องทางเดินรถ ถนนภายนอกหมู่บ้านเป็นถนนลาดยาง 2 ช่อง ทางเดินรถเป็นเส้นตรงและคดโค้งตามสภาพภูมิประเทศของหมู่บ้าน ด้านข้างของถนนภายในหมู่บ้าน มีบ้านเรือน มีต้นไม้ขึ้นตลอดทาง ด้านข้างของถนนภายนอกหมู่บ้านด้านซ้ายเป็นที่ตั้งของบ้านเรือน วัด ด้านขวาติดกับทุ่งนาและบ้านเรือน ถนนเรียบทำให้สะดวกต่อการเดินทาง ส่วนใหญ่จะใช้ยานพาหนะใน การเดินทาง ได้แก่ รถจักรยานยนต์ รถยนต์และรถจักยาน ระยะเวลาในการเดินทางไปในเมืองใช้เวลาประมาณ 30 นาที
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อมของหมู่บ้าน
มีทั้งทรัพยากรป่าไม้ ดินและน้ำ ซึ่งทรัพยากรเหล่านี้ มีความอุดมสมบูรณ์ ยกเว้นทรัพยากรน้ำที่อาจขาดแคลนในช่วงฤดูแล้ง มีลำธารไหลผ่านกลางหมู่บ้าน
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ลักษณะทางนิเวศวิทยา แหล่งน้ำกินน้ำใช้ น้ำการเกษตร
ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมของบ้านต่ำดอนมูล หมู่ที่ 2 มีลักษณะทางนิเวศที่สมดุลเนื่องจาก มีการอนุรักษ์แหล่งธรรมชาติ ส่วนใหญ่มีอาชีพด้านเกษตรกรรม
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ลักษณะทางนิเวศวิทยา แหล่งน้ำกินน้ำใช้ น้ำการเกษตร
ทรัพยากรธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมของบ้านต่ำดอนมูล หมู่ที่ 2 มีลักษณะทางนิเวศที่สมดุลเนื่องจาก มีการอนุรักษ์แหล่งธรรมชาติ ส่วนใหญ่มีอาชีพด้านเกษตรกรรม
แหล่งน้ำเพื่อการอุปโภคและบริโภค คือ โรงบรรจุน้ำดื่ม ประปาหมู่บ้าน บ่อน้ำ
ลักษณะการประกอบอาชีพของประชาชนในชุมชน
ประชากรส่วนใหญ่ประกอบอาชีพทางด้านเกษตรกรรม ผลผลิต ได้แก่ ข้าว กระเทียม หอมแดง มันสำปะหลัง
ภาษาที่ใช้ : ภาษาถิ่นเหนือ
สภาพทางเศรษฐกิจ
การประกอบอาชีพ อาชีพหลัก อาชีพรอง และอาชีพเสริม ประชาชนมีรายได้เฉลี่ยต่อครัวเรือน
- รายได้เฉลี่ยภาคเกษตร 50,000 บาท/ครัวเรือน/ปี
- รายได้เฉลี่ยนอกภาคเกษตร 108,000 บาท/ครัวเรือน/ปี
- รายได้เฉลี่ยของประชากร 30,000 บาท/ครัวเรือน/ปี
รายได้ของประชาชน มาจากภาคการเกษตรกรรม
รายจ่ายของประชาชน คือ ค่าใช้จ่ายทางการเกษตร ใช้จ่ายด้านการอุปโภคบริโภค ค่ารักษาพยาบาล ค่าเล่าเรียนบุตร และอื่นๆ
โครงสร้างองค์กรชุมชนในหมู่บ้าน
สำหรับการปกครองภายในหมู่บ้าน แบ่งการปกครองแบ่ง 6 คุ้ม ซึ่งแต่ละคุ้มจะดูแลครัวเรือน ทั้งหมดประมาณ 30 ครัวเรือนต่อ 1 คุ้ม และจะมีหัวหน้าคุ้มและคณะกรรมการให้การดูแลสมาชิก โดยมีผู้นำชุมชนคือ นายพักตร์กฤษณ์ชัย ถึงการ เป็นผู้ใหญ่บ้านคนปัจจุบัน
ระบบสุขภาพชุมชน
S (Strength)
- มีการรักษาโรคแบบผสมผสานทั้งแพทย์แผนปัจจุบันและแพทย์พื้นบ้าน
- โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านต๊ำ มีการพยาบาลเชิงรุก โดยมีการจัดโครงการต่างๆ ให้ความรู้เกี่ยวกับการการดูแลตนเอง และออกเยี่ยมบ้านประจำทุกเดือน
- มี อสม. ช่วยในการคัดกรองสุขภาพคนในชุมชน
W (Weakness)
- มีการประกอบอาหารโดยใช้เครื่องปรุงรส และซอสต่างๆในการประกอบอาหารเป็นปัจจัยที่ส่งผลทำให้เกิดโรคเรื้อรังต่างๆ
- พฤติกรรมการใช้สารเสพติด เช่น สุรา บุหรี่
- มีความเข้าใจที่ผิดเกี่ยวกับการออกกำลังกาย เนื่องจากชาวบ้านส่วนใหญ่เข้าใจว่าการทำงานและกิจวัตรประจำวันเป็นการออกกำลังกาย
- เมื่อเกิดความเจ็บป่วยชาวบ้านบางส่วนมักซื้อยามารับประทานเอง
- ชาวบ้านส่วนใหญ่ในชุมชนเป็นเครือญาติเดียวกัน จึงมีโอกาสการถ่ายทอดโรคทางพันธุกรรม
O (Opportunity)
- ได้รับการสนับสนุนจากภาครัฐตามแผนพัฒนาเศรษฐกิจฯ เกี่ยวกับสิทธิการรักษา ทำให้ไม่เสียค่าใช้จ่ายในการรักษาการพยาบาล
- ชาวบ้านส่วนใหญ่ได้รับความรู้เกี่ยวกับการดูแลสุขภาพมากขึ้น ทำให้มีการใส่ใจในการดูแลสุขภาพมากขึ้น
- อสม.ได้รับการฝึกอบรมและพัฒนาจากเจ้าหน้าที่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านต๊ำอย่างต่อเนื่อง
- ระบบการสื่อสารและเทคโนโลยีเข้าถึงชุมชนทำให้มีการรับรู้ข่าวสารทางด้านสุขภาพเพิ่มขึ้น
T (Threat)
- มีร้านค้าสะดวกซื้อ และร้านขายของชำเพิ่มมากขึ้น ส่งผลทำให้การเข้าถึงอาหารและผลิตภัณฑ์ที่ก่อให้เกิดผลกระทบต่อร่างกายเพิ่มมากขึ้น
- มีสื่อโฆษณาเกี่ยวกับผงชูรสและซอสปรุงรสต่างๆ ที่ช่วยเพิ่มรสอาหารมากขึ้น
ปฏิทินชุมชนบ้านต๊ำดอนมูล
มกราคม (เดือนสี่) ประเพณีตานข้าวใหม่ เป็นประเพณีที่มักจะจัดในช่วงเดือนมกราคมหรือเดือนสี่เป็งของชาวล้านนา ชาวบ้านจะนำข้าวใหม่ที่เก็บเกี่ยวแล้วเก็บไว้บนยุ้งฉางที่บ้านมาทำบุญก่อนจะนำมารับประทาน โดยตอนเช้าชาวบ้านจะนำข้าวเปลือก ข้าวสาร ข้าวสวยที่เป็นข้าวใหม่พร้อมอาหารคาวหวาน นำมาตักบาตร ตานขันข้าว ถวายพระสงฆ์ที่วัดแม่กาไร่ เพื่ออุทิศส่วนกุศลไปให้เทวดา ให้ญาติที่ล่วงลับ แม่โพสพ เป็นต้น-งานทำบุญประเพณีขึ้นปีใหม่กุมภาพันธ์ (เดือนห้า)
- ทำบุญวันมาฆบูชา
- เลี้ยงผีปู่ย่า เป็นการจัดอาหารคาวหวานไปเซ่นสังเวยแก่ดวงวิญญาณผู้ตาย ณ หิ้งผีปู่ย่า โดยชาวล้านนามีความเชื่อว่า เมื่อปู่ ย่า ตา ยาย เสียชีวิตไปวิญญาณจะวนเวียนมาคอยปกปักรักษาลูกหลาน ให้อยู่สุขสบาย ไม่เจ็บป่วย
- งานประเพณีปี๋ใหม่เมือง ขนทรายเข้าวัด ตักบาตรฟังเทศน์
- ตานตุง ตานธรรม สรงน้ำพระ
- ประเพณีแห่ไม้ค้ำศรี
- รดน้ำดำหัวผู้สูงอายุ
- รดน้ำดำหัวผู้ใหญ่ที่บ้าน -เล่นน้ำสงกรานต์ของเด็กในหมู่บ้าน
- วันวิสาขบูชา
- ประเพณีแปดเป็ง
- การเลี้ยงผีฝาย
- ประเพณีเลี้ยงผีปู่ ผีย่า
- เลี้ยงผีขุ่นน้ำ โดยในสมัยก่อนจะใช้ “ก๋องคำ” หรือ สุนัข ในการไปเลี้ยงผีขุ่นน้ำ พร้อมกับ เหล้า และของเซ่นไหว้ และต่อมาในปัจจุบันได้เปลี่ยนเป็นการนำไก่ต้มไปเลี้ยงแทน วัตถุประสงค์ของการไปเลี้ยงผีขุ่นน้ำเพื่อให้มีน้ำใช้เพียงพอตลอดปี และเป็นการขอขมาแม่น้ำ
- ทำบุญตักบาตรวันเข้าพรรษา
- ประเพณีเข้าพรรษาถวายเทียน ถวายผ้าอาบน้ำฝน
- วันอาสาฬหบูชา
กันยายน (เดือนสิบสอง)
- ประเพณีออกพรรษา
- ตักบาตรเทโววันออกพรรษา
- ประเพณีตานก๋วยสลากภัตร (เดือนเกี๋ยงออกเจ็ดค่ำเป็นวันดาออกแปดค่ำ เป็นวันตานก๋วยสลาก)
- ทอดกฐิน
- ประเพณีการแข่งขันกีฬาสี 4 หมู่บ้าน
- เทศกาลส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่
Check in Tumdonmoon M.2 Phayao Thailand