วัคซีนเด็กไทย 2562 ~ โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลบ้านต๊ำ

การฉีดวัคซีนพื้นฐานสำหรับเด็กไทย

การนำวัคซีนชนิดต่าง ๆ เข้ามาร่วมในแผนงานสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคของแต่ละประเทศขึ้นอยู่กับโรคที่เป็นปัญหาสาธารณสุขในประเทศนั้น ๆ สำหรับประเทศไทยมีการพัฒนาการป้องกันโรคด้วยวัคซีนอย่างต่อเนื่อง เริ่มต้นจากการให้บริการวัคซีนต่อโรคที่เป็นปัญหาสาธารณสุขในตอนนั้น พบว่าการบริหารจัดการยังไม่เป็นระบบมีการให้วัคซีนไม่ตรงกลุ่มเป้าหมาย มีปัญหาระบบการขนส่งลูกโซ่ความเย็น และการกระจายของวัคซีนอยู่ในระดับต่ำ ทำให้ไม่สามารถป้องกันโรคได้ดี ดังนั้นในปีพ.ศ. 2520 กระทรวงสาธารณสุขขยายการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค ( Expanded Program on Immunization, EPI) โดยเริ่มด้วยวัคซีน 4 ชนิด ได้แก่ วัคซีนป้องกันวัณโรค คอตีบ ไอกรน บาดทะยักและโปลิโอ สำหรับเด็กอายุต่ำกว่า 1 ปี และวัคซีนบาดทะยักในหญิงตั้งครรภ์ ทั้งนี้มีการสนับสนุนและให้คำแนะนำทางวิชาการจากองค์การอนามัยโลก ปัจจุบันการให้บริการวัคซีนภายใต้ EPI ซึ่งดำเนินการโดยกรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข ได้ทำหน้าที่รับผิดชอบในการจัดหาวัคซีนโดยใช้งบประมาณรัฐและกระจายไปยังหน่วยบริการสาธารณสุขทั่วประเทศ ปัจจุบันมีวัคซีนพื้นฐานที่อยู่ใน EPI จำนวน 8 ชนิด ที่ป้องกันโรคจำนวน 10 โรค ได้แก่ วัณโรค คอตีบ ไอกรน บาดทะยัก โปลิโอ หัด หัดเยอรมัน คางทูม ตับอักเสบบี และไข้สมองอักเสบเจอี

กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุขได้กำหนดการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรคสำหรับวัคซีนตาม EPI ซึ่งเริ่มให้ตั้งแต่แรกเกิดได้แสดงไว้ในตารางที่ 1 และสำหรับผู้ที่ไม่ได้รับวัคซีนตามแผนดังกล่าว ได้มีคำแนะนำในการบริหารจัดการโดยเด็กที่ไม่ได้รับวัคซีนในขวบปีแรกสามารถให้วัคซีนตามแผนในตารางที่ 2 และเด็กที่ไม่ได้รับวัคซีนในช่วง 6 ปีแรกสามารถให้วัคซีนตามแผนในตารางที่ 3 และเพื่อให้มีความเข้าใจที่ชัดเจนขึ้นจึงขออธิบายถึงคำย่อของวัคซีนชนิดต่าง ๆ ดังนี้

คำย่อ / คำอธิบาย

1. วัคซีน BCG (Bacillus Calmette-Guérin หรือ Bacille Calmette-Guérin vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันวัณโรค (tuberculosis)

ฉีด 0.05-0.1 มล. (ขึ้นกับชนิดของวัคซีน) ในชั้นผิวหนังที่ไหล่ซ้าย
ถ้าไม่มีแผลเป็นเกิดขึ้นและไม่มีหลักฐานว่าเคยได้รับวัคซีนบีซีจี มาก่อน ให้ฉีดได้ทันที
หากเคยได้รับวัคซีนบีซีจีมาก่อน ไม่ต้องฉีดซ้ำแม้ไม่มีแผลเป็น

2. วัคซีน HB (Hepatitis B vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบชนิด บี

เด็กทุกคนต้องได้รับอย่างน้อย 3 ครั้งถ้าไม่มีข้อห้ามและเข็มสุดท้ายต้องอายุมากกว่าหรือเท่ากับ 6 เดือน
ทารกคลอดจากมารดาที่มี HBsAg เป็นลบ หรือไม่ทราบ ให้ฉีดวัคซีน จำนวน 3 ครั้งเมื่อแรกเกิด อายุ 1-2 เดือน และอายุ 6 เดือน
ทารกคลอดจากมารดาที่มี HBsAg เป็นบวก (โดยเฉพาะถ้า HBeAg เป็นบวกด้วย) พิจารณาให้ HBIG 0.5 มล. ภายใน 12 ชม. หลังคลอด และให้วัคซีนครั้งที่ 1 พร้อมๆ กันคนละตำแหน่งกับ HBIG วัคซีนครั้งที่ 2 ให้เมื่ออายุ 1-2 เดือน และครั้งที่ 3 เมื่ออายุ 6 เดือน
ถ้ามารดามี HBsAg เป็นบวกแต่ไม่มี HBIG ควรให้วัคซีนครั้งที่ 1 ภายใน 12 ชม. หลังคลอด ครั้งที่ 2 และ 3 ให้เมื่ออายุ 1 เดือน และ 6 เดือนตามลำดับ
ในกรณีที่มาทราบภายหลังว่ามารดามี HBsAg เป็นบวก ควรพิจารณาให้ HBIG ถ้าทารกได้รับวัคซีนมาแล้วไม่เกิน 7 วัน
ในกรณีที่ใช้วัคซีนรวมที่มีคอตีบ-บาดทะยัก-ไอกรน และวัคซีนตับอักเสบบี สามารถให้ฉีด (หลังจากเข็มแรกเกิด) ที่อายุ 2, 4, และ 6 เดือนได้ โดยถ้ามารดามี HBsAg เป็นบวก และทารกไม่ได้ HBIG ควรให้วัคซีนตับอักเสบบีแบบเดี่ยวเพิ่มตอนอายุ 1 เดือนด้วย (รวมเป็น 5 ครั้ง)
ในกรณีเด็กที่ไม่เคยได้รับวัคซีนมาก่อน สำหรับเด็กอายุน้อยกว่า 11 ปี สามารถฉีดวัคซีนได้ในเดือนที่ 0, 1, 6 ส่วนเด็กที่อายุ ตั้งแต่ 11-15 ปี อาจฉีดเพียง 2 ครั้ง ในเดือนที่ 0 และเดือนที่ 4-6 โดยใช้วัคซีนขนาด 1.0 มล. เท่าผู้ใหญ่
เด็กที่เกิดจากมารดาที่เป็นพาหะของโรค (HBsAg +) อาจพิจารณาให้ตรวจ HBsAg และ anti-HBs เมื่ออายุประมาณ

3. วัคซีน DTP (Diptheria, Tetanus, Pertussis vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคคอตีบ บาดทะยัก ไอกรน รวมกันอยู่ในเข็มเดียว
* DTP-HB หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคคอตีบ บาดทะยัก ไอกรน และวัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบชนิด บี รวมอยู่ในเข็มเดียวกัน
* dT วัคซีนป้องกันโรคคอตีบ บาดทะยัก โดยใช้สำหรับป้องกันบาดทะยักในผู้ใหญ่เป็นหลัก และมีจำนวนวัคซีนป้องกันโรคคางทูมน้อยกว่าสำหรับเด็กเล็ก

สามารถใช้ชนิดไร้เซลล์ (DTaP) แทนชนิดทั้งเซลล์ (DTwP) ได้ทุกครั้ง
หากใช้ DTaP ควรใช้ชนิดเดียวกันทั้งสามครั้งเมื่ออายุ 2, 4, 6 เดือน หากไม่สามารถหาชนิดเดียวกันได้ ให้ใช้ชนิดใดแทนก็ได้
สำหรับเข็มกระตุ้นที่ 18 เดือน อาจใช้ DTwP หรือ DTaP ชนิดใดก็ได้
เมื่ออายุ 4-6 ปี อาจใช้ DTwP, DTaP หรือ Tdap ก็ได้
เด็กอายุ 11-12 ปี ควรได้รับการฉีด Td หรือ Tdap ไม่ว่าจะเคยได้รับ Tdap เมื่ออายุ 4-6 ปี มาก่อนหรือไม่ หลังจากนั้นควรฉีดกระตุ้นด้วย Td ทุก 10 ปี 6) สำหรับการฉีดกระตุ้น Td ทุก 10 ปี ในผู้ใหญ่ ควรพิจารณาใช้ Tdap แทน Td หนึ่งครั้ง

4. วัคซีน OPV (Oral Polio vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคโปลิโอ ชนิดหยอด (ให้ทางปาก (oral)

สามารถใช้ชนิดฉีด (ซึ่งปัจจุบันอยู่ในรูปของวัคซีนรวมกับคอตีบ บาดทะยัก ไอกรน) แทนชนิดกินได้ทุกครั้ง
หากใช้ชนิดฉีดอย่างเดียวโดยตลอด อาจให้เพียง 4 ครั้ง โดยงดเมื่ออายุ 18 เดือนได้
หากใช้ชนิดกินสลับกับชนิดฉีด ต้องให้ 5 ครั้งตาม OPV
การให้วัคซีนโปลิโอมากกว่าที่กำหนด ไม่มีข้อเสีย และสามารถรับ OPV เพิ่มในช่วงที่มีการรณรงค์หยอดวัคซีนเพื่อกวาดล้างโปลิโอได้

5. วัคซีน MMR (Mump, Measle, Rubella vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคคางทูม หัด หัดเยอรมัน กรน รวมกันอยู่ในเข็มเดียว

ให้วัคซีนครั้งแรกเมื่ออายุ 9 -12 เดือนขึ้นไป และครั้งที่ 2 เมื่ออายุ 4-6 ปี โดยควรพิจารณาให้ฉีดเร็ว (อายุ 9 เดือน) ในที่ที่ยังมีรายงานผู้ป่วยโรคหัดจำนวนมากในเด็กอายุต่ำกว่า 1 ปี และควรฉีดช้า (อายุ 12 เดือน) ในที่ที่มีรายงานโรคหัดจำนวนน้อยในเด็กต่ำกว่า 1 ปี
การฉีดเข็มที่ 2 อาจให้ได้ตั้งแต่อายุ 2 ½ ปี ตามแผนปฏิบัติงานของกระทรวงสาธารณสุข (จากการประชุมคณะอนุกรรมการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค ครั้งที่ 1-2556 วันที่ 28 มกราคม 2556)
ในกรณีที่มีการระบาดหรือสัมผัสโรค อาจฉีดเข็มสองเร็วขึ้นก่อนอายุ 4 ปีได้ โดยต้องห่างจากเข็มแรกอย่างน้อย 3 เดือน
ในกรณีที่ต้องการฉีดวัคซีน หัด-หัดเยอรมัน-คางทูม และอีสุกอีใสในเวลาเดียวกัน สามารถใช้วัคซีนรวม หัด-หัดเยอรมัน-คางทูม-อีสุกอีใส (MMRV) แทนการฉีดแบบแยกเข็มได้ในทุกครั้ง ในเด็กอายุตั้งแต่ 1 – 12 ปี การใช้วัคซีนรวม MMRV ที่อายุ 4-6 ปีแทนการฉีดวัคซีนแบบแยกเข็มพบมีอาการข้างเคียงไม่แตกต่างกัน อย่างไรก็ดีการใช้วัคซีนรวม MMRV ในเด็กอายุ 12-23 เดือน ทำให้มีโอกาสเกิดการชักจากไข้ได้มากกว่าการฉีดแยกเข็ม สำหรับกรณีที่เคยได้วัคซีน MMR หรือ VZV มาก่อน แนะนำให้วัคซีนรวม MMRV ห่างจากวัคซีน MMR ครั้งก่อน อย่างน้อย 1 เดือน และห่างจากวัคซีน VZV ครั้งก่อน อย่างน้อย 3 เดือน

6. วัคซีน JE (Japanese encephalitis vaccine) หมายถึง วัคซีนป้องกันโรคเยื่อหุ้มสมองอักเสบจากเชื้อ Japanese encephalitis

วัคซีนชนิดเชื้อไม่มีชีวิต (inactivated vaccine) ปัจจุบันมี 2 ชนิดคือ mouse-brain derived vaccine (MBV) ซึ่งอยู่ในแผนฯ ของกระทรวงสาธารณสุข และสายพันธุ์ P3 เพาะเลี้ยงใน vero cell (JEVAC®) ทั้งสองชนิดฉีด 3 ครั้ง เริ่มเมื่ออายุ 9-18 เดือน เข็มต่อมา อีก 4 สัปดาห์ และ 1 ปีตามลำดับ และสำหรับ MBV อาจพิจารณาให้ฉีดกระตุ้นอีกหนึ่งครั้งห่างจากเข็ม 3 อย่างน้อย 4-5 ปี
วัคซีนชนิดเชื้อมีชีวิต (live JE) ใช้สายพันธุ์ SA 14-14-2 ให้ฉีด 2 ครั้ง มี 2 ชนิด คือ CD-JEVAX® เริ่มฉีดที่อายุ 9-12 เดือน และเข็มที่ 2 อีก 3-12 เดือนต่อมา อีกชนิดคือ Chimeric JE (IMOJEV®) เริ่มฉีดที่อายุ 12 เดือน และเข็มที่ 2 อีก 12-24 เดือนต่อมา สามารถใช้วัคซีนชนิด live JE แทนชนิด MBV ได้ ทั้งในการฉีดชุดแรก และการฉีดกระตุ้น
ยังไม่มีข้อมูลการใช้ live JE ต่างชนิดทดแทนกัน

* ตัวเลขที่เขียนต่อท้ายชื่อวัคซีน หมายถึง การฉีดวัคซีนครั้งที่ ....... เช่น HB1 หมายถึง การฉีดวัคซีนป้องกันโรคตับอักเสบชนิด บี เข็มแรก (ครั้งที่ 1)
* วัคซีนทั่วไปจะให้โดยการฉีด ยกเว้น วัคซีน OPV ป้องกันโรคโปลิโอ จะให้โดยการหยอดเข้าปาก

ตารางการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค

( ที่มา : สำนักโรคติดต่อทั่วไป กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข )

ตารางที่ 1: กำหนดการให้วัคซีนแก่เด็ก ตามแผนการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค ของกระทรวงสาธารณสุข กรณีเริ่มให้ตั้งแต่แรกเกิดหรือภายในขวบปีแรก

หมายเหตุ :
1. วัคซีนทุกชนิดถ้าไม่สามารถเริ่มให้ตามกำหนดได้ ก็เริ่มทันทีที่พบครั้งแรก
2. วัคซีนที่ต้องให้มากกว่า 1 ครั้ง หากเด็กเคยได้รับวัคซีนมาบางแล้ว และไม่มารับครั้งต่อไปตามกำหนดนัด ให้ฉีดวัคซีนครั้งต่อไปนั้นได้ทันทีเมื่อพบเด็ก โดยไม่ต้องเริ่มต้นครั้งที่ 1 ใหม่ * หากมีหลักฐานบันทึกว่าเคยได้รับ BCG มาก่อน ไม่จำเป็นต้องให้ซ้ำ แม้จะไม่มีแผลเป็น

ตารางที่ 2 : กำหนดการให้วัคซีนแก่เด็ก กรณีพลาดการได้รับวัคซีนในช่วงอายุ 1 ปีแรก และเริ่มให้ในช่วงอายุ 1-6 ปี

เด็กจะได้รับวัคซีนตามตารางที่ 2 ครบภายในระยะเวลา 1 ปี

จากนั้นให้วัคซีนต่อเนื่อง ตามที่กำหนดในตารางที่ 1 (อายุ 12 ปี)

หมายเหตุ :
วัคซีนที่ต้องให้มากกว่า 1 ครั้ง หากเด็กเคยได้รับวัคซีนมาบ้างแล้ว และไม่มารับครั้งต่อไปตามกำหนดนัด
ให้ฉีดวัคซีนครั้งต่อไปนั้นได้ทันทีเมื่อพบเด็ก โดยไม่ต้องเริ่มต้นครั้งที่ 1 ใหม่
* หากมีหลักฐานบันทึกว่าเคยได้รับ BCG มาก่อน ไม่จำเป็นต้องให้ซ้ำ แม้จะไม่มีแผลเป็น

ตารางที่ 3 : กำหนดการให้วัคซีนแก่เด็ก กรณีที่พลาดการรับวัคซีนในช่วงอายุ 6 ปีแรก และเริ่มให้ตั้งแต่อายุ 7 ปี ขึ้นไป